Τα τρία Doṣas ή βιολογικοί χυμοί είναι οι κύριοι παράγοντες πίσω τόσο από την υγεία όσο και από την ασθένεια. Για να τα κατανοήσουμε πιο εύκολα, μπορούμε να τα συγκρίνουμε με τις τρεις βασικές δυνάμεις που δρουν στην ατμόσφαιρα — με το Vāta ως άνεμο, το Pitta ως θερμότητα (ιδίως τη δύναμη του Ήλιου), και το Kapha ως υγρασία (τόσο στη Γη όσο και στην ατμόσφαιρα). Ο άνεμος, η θερμότητα (θερμοκρασία) και η υγρασία, μέσα από την αλληλεπίδρασή τους, δημιουργούν όλα τα καιρικά φαινόμενα στη Γη. Είναι υπεύθυνα για όλες τις αλλαγές του καιρού και το εξωτερικό κλίμα καθώς μεταβάλλονται μέσα στις εποχές.

Με παρόμοιο τρόπο, τα τρία doṣas κυβερνούν το εσωτερικό μας κλίμα ή την εσωτερική μας ατμόσφαιρα, μέσα από τις συνεχώς μεταβαλλόμενες αλληλεπιδράσεις της κίνησης (Vāta), της θερμότητας (Pitta) και της υγρασίας (Kapha) στους ρυθμούς του χρόνου και της διαδικασίας της γήρανσης. Η υγεία συνίσταται στην έγκαιρη ανάπτυξη και την αρμονική αλληλεπίδραση των τριών doṣas. Η ασθένεια προκαλείται από τις ανισορροπίες τους, τις υπερβολές και τις ακατάλληλες κινήσεις τους.

“The one whose DOSHAS are balanced, whose appetite is very good, whose DHATUS are normally functioning, whose MALAS are balanced and whose complexion, mind and senses are always full of strength and happiness is considered to be a human being in a perfect state of health”.

~Suśruta-saṃhitā

Η Āyurveda είναι το βασικό σύστημα υγιεινής, διατροφής και ιατρικής που αναπτύχθηκε και τελειοποιήθηκε στην Ινδία από τους μεγάλους σοφούς και οραματιστές πριν από χιλιάδες χρόνια. Με σπάνιες εξαιρέσεις, οι αρχές της είναι σχεδόν άγνωστες στον δυτικό κόσμο. Αυτό το μοναδικό ιατρικό σύστημα εκφράζει στην πραγματικότητα ένα μεγάλο μυστικό και οι διδασκαλίες αυτής της επιστήμης προσφέρουν ανεκτίμητα οφέλη στην ανθρωπότητα.

Η Āyurveda είναι μια αληθινή επιστήμη για το πώς να ζει κανείς μια ολοκληρωμένη ζωή και οι αρχές της βρίσκονται σε τέλεια συμφωνία με τη δυτική ιδέα της προληπτικής ιατρικής, της «ολιστικής» θεραπείας και της βελτιστοποίησης της διατροφής. Σύμφωνα με την αρχαία θεωρία της Āyurveda, η ανθρώπινη σύσταση, όπως και ολόκληρη η δημιουργία, αποτελείται από πέντε βασικά στοιχεία: γη, νερό, φωτιά, αέρας και αιθέρας. Ιδανικά, όταν αυτά τα πέντε στοιχεία υπάρχουν και εκδηλώνονται σε δυναμική αρμονία, δημιουργούν μαζί τη ζωή, τη δύναμη, την υγεία και την τελειότητα των ζωντανών όντων.

Στο λεπτότερο στάδιο εκδήλωσής τους, καθένα από αυτά τα στοιχεία (Mahābhūta) έχει μια κυρίαρχη ποιότητα: για τη γη (pṛthivī) η συνέπεια· για το νερό (apas) η ρευστότητα· για τη φωτιά (tejas) η θερμότητα· για τον αέρα (vāyu) η πίεση· και για τον αιθέρα (ākāśa) ο λεπτός ήχος. Σύμφωνα με το σύστημα της Āyurveda, τα πέντε στοιχεία (Pañcatattva) σχετίζονται με τις πέντε αισθήσεις του ανθρώπου και κάθε ζωντανού όντος, ακόμη κι αν σε ορισμένες περιπτώσεις μία ή περισσότερες από αυτές βρίσκονται σε δυνητική κατάσταση.

Οι πέντε υλικές καταστάσεις που αντιστοιχούν στα πέντε στοιχεία (Pañcatattva) είναι: στερεό, υγρό, ακτινοβόλο, αέριο και η κατάσταση του χωρικού αιθέρα. Στην Āyurveda, η θεωρία των πέντε στοιχείων χρησιμοποιείται διαρκώς για να εξηγήσει την προέλευση της δημιουργίας και της ανθρώπινης ζωής, τη φύση της φυσιολογικής οργάνωσης του σώματος. Τα πέντε στοιχεία θεωρούνται πηγή της θεραπευτικής δύναμης των αγωγών της Āyurveda και αποτελούν τη βάση για θεραπείες, βασικά φάρμακα φυτών και, σύμφωνα με αυτήν τη θεώρηση, όλα τα τρόφιμα θεωρούνται φάρμακα.

Ο Āyurvedic γιατρός V.B. Dash δίνει ένα παράδειγμα εκδήλωσης των πέντε στοιχείων σε σχέση με τη φυσική: τα ατομικά σωματίδια αντιπροσωπεύουν το pṛthivī (λεπτό στοιχείο γης), η συνοχή τους είναι λειτουργία του apas(λεπτό στοιχείο νερού), η λεπτή ενέργεια μέσα και έξω από το ατομικό πεδίο είναι το agni (λεπτό στοιχείο φωτιάς), η κίνηση των σωματιδίων είναι το vāyu (λεπτό στοιχείο αέρα) και ο αιθέρας στον οποίο κινούνται αντιπροσωπεύει το ākāśa.

Οι αντικειμενικές καταστάσεις της ύλης και οι υποκειμενικές εμπειρίες των αισθήσεων γεννιούνται από την Prakṛti (φύση), στο επίπεδο όπου η συνείδηση εκδηλώνεται τόσο στην ύλη όσο και στην ενέργεια. Αυτή η ουσιώδης συσχέτιση μεταξύ αντικειμενικής και υποκειμενικής εμπειρίας μέσω των μηχανισμών της συνείδησης μελετάται μόλις σήμερα από τους δυτικούς επιστήμονες, ενώ στη Βεδική επιστήμη αποτελεί βασική αρχή αποδεκτή θεωρητικά και φιλοσοφικά εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Στις αισθητηριακές μας εμπειρίες, τα πέντε στοιχεία (Mahābhūta) συνδυάζονται για να παράγουν μια συνεχόμενη αίσθηση. Για παράδειγμα, οι ήχοι δημιουργούνται μέσω του χωρικού αιθέρα (ākāśa), η αίσθηση της αφής προέρχεται από τον συνδυασμό αιθέρα και αέρα, η αίσθηση της θερμότητας από τον συνδυασμό αιθέρα, αέρα και φωτιά. Το στοιχείο του νερού περιέχει τα τρία παραπάνω στοιχεία με προσθήκη ρευστότητας, ενώ η συνέπεια του στοιχείου της γης περιέχει και τα πέντε.

Η θεωρία του Tridoṣa, που αποτελεί βασική θεωρία της Āyurveda, υποστηρίζει ότι κάθε πτυχή της δημιουργίας, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης φυσιολογίας, αποτελείται από αυτά τα πέντε στοιχεία (Pañcatattva). Αυτά τα πέντε στοιχεία σχηματίζουν τρεις ουσιώδεις παράγοντες, τους κύριους συντονιστές (Doṣas ή χυμούς): Vāta Doṣa, Pitta Doṣa και Kapha Doṣa.

Σύμφωνα με τη θεωρία του Tridoṣa:

• Η γη και το νερό συνδυάζονται και εκδηλώνονται ως υγρασία που ενυδατώνει τη γη → Kapha Doṣa.
• Το νερό και η φωτιά συνδυάζονται και εκδηλώνονται ως πεπτικοί χυμοί → Pitta Doṣa.
• Ο αέρας και ο αιθέρας συνδυάζονται και εκδηλώνονται ως αέρας που κινείται στον αιθέρα → Vāta Doṣa.

Η θεωρία του Tridoṣa όταν εφαρμόζεται στη φυσιολογία επιτρέπει στον Āyurvedic γιατρό να αναγνωρίσει και να θεραπεύσει κάθε μοναδική σωματική και ατομική σύσταση. Κάθε άτομο έχει μια συγκεκριμένη ισορροπία Doṣa, που είναι φυσικά σωστή σύμφωνα με την αρχική του σύσταση, με την οποία γεννήθηκε. Στην Āyurvedaαυτό αναφέρεται ως Prakṛti (ατομική σύσταση).

Μέσα από λεπτομερή εξέταση χαρακτηριστικών όπως ο σφυγμός, η σωματική δομή, τα μαλλιά, το δέρμα, οι γεύσεις, οι συμπεριφορές και άλλοι παράγοντες, ο Āyurvedic γιατρός καθορίζει τον τύπο Prakṛti και στη συνέχεια μπορεί να προτείνει θεραπείες, διατροφή και αγωγές που ταιριάζουν καλύτερα σε αυτόν τον τύπο.

Η Prakṛti, κατανοημένη ως σωματικός (συνταγματικός) τύπος, μας προσφέρει ακριβείς πληροφορίες για τη διατροφή, τις ασκήσεις και τον τρόπο ζωής που χρειάζεται κάθε άτομο. Έτσι, κάθε θεραπεία της Āyurvedaαπαιτεί σαφείς και ακριβείς πληροφορίες για τον ατομικό τύπο, καθώς τα στοιχεία που είναι χρήσιμα για την επίτευξη ισορροπίας, υγείας, ανύψωσης της συνείδησης, μακροζωίας και πρόληψης της γήρανσης βασίζονται πάντα στη γνώση της σύστασης και στην κατανόηση των ιδιαίτερων αναγκών της.

Σύμφωνα με την αντίληψη της Āyurveda, η κατάσταση της υγείας αντιπροσωπεύει μια δυναμική ισορροπία ανάμεσα στα Dhātu (ιστούς) που στηρίζουν το σώμα. Όταν οι Dhātu δεν βρίσκονται σε πλήρη ισορροπία, τότε ονομάζονται Doṣa (χυμοί), που σε αυτήν την περίπτωση σημαίνει «ακαθαρσία» (σύμφωνα με τη σανσκριτική ρίζα που δηλώνει λανθασμένη πράξη ή ρήξη).

Η θεωρία των Doṣa είναι θεμελιώδης στην Āyurveda, καθώς επιτρέπει την κατανόηση της μοναδικής σύστασης κάθε ατόμου (Prakṛti) και την εφαρμογή εξατομικευμένων θεραπειών. Η ισορροπία των Doṣa οδηγεί σε υγεία, ενώ η ανισορροπία τους οδηγεί σε ασθένεια.

Η Prakṛti, ως ατομική συνταγματική φύση, προσφέρει ακριβείς πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, τις ασκήσεις και τις θεραπείες που ταιριάζουν σε κάθε άτομο. Έτσι, η Āyurveda δεν αντιμετωπίζει τον άνθρωπο γενικά, αλλά τον βλέπει ως μοναδική έκφραση της φύσης, με ιδιαίτερες ανάγκες και ιδιότητες.

Η σύνδεση των πέντε στοιχείων (Mahābhūta) με τη θεωρία του Tridoṣa δείχνει πώς η δημιουργία εκδηλώνεται από το ενοποιημένο πεδίο προς την ύλη και πώς οι δυνάμεις που προκύπτουν από αυτά τα στοιχεία ρυθμίζουν τη φυσιολογία. Τα πέντε στοιχεία έχουν κυρίως φυσική σημασία, ενώ η θεωρία του Tridoṣa περιγράφει τις δυνάμεις που είναι υπεύθυνες για τη λειτουργία του σώματος.

I. VATA Doṣa – Η Αρχή της Κίνησης ή της Ώθησης

• Το Vāta σημαίνει «εκείνο που κινεί ή μεταφέρει πράγματα». Αποτελείται από τα στοιχεία του αιθέρα και του αέρα, που είναι οι συνθήκες ανάπαυσής του (αιθέρας) και κίνησής του (αέρας).
• Το Vāta είναι υπεύθυνο για όλες τις μεγάλες και μικρές, αντιληπτές και μη αντιληπτές κινήσεις στο σώμα. Είναι η πρωταρχική δύναμη που κυβερνά τη μεταφορά των υγρών, την αποβολή των εκκρίσεων και την απομάκρυνση των άχρηστων υλικών. Οι κύριες σωματικές διαταραχές του είναι η εξάντληση των ιστών, η αδυναμία, η αφυδάτωση και οι διαταραχές του νου και του νευρικού συστήματος.
• Το Vāta κυβερνά τον νου και τις αισθήσεις, που λειτουργούν μέσω της βιοηλεκτρικής του δύναμης, εξασφαλίζοντας την ταχεία και ισορροπημένη λειτουργία τους. Χαρίζει ευκινησία, προσαρμοστικότητα και καλές επικοινωνιακές δεξιότητες στον νου. Συναισθηματικά, οι κύριες διαταραχές του Vāta είναι ο φόβος και το άγχος. Όταν βρίσκεται σε ανισορροπία ή υπερβολή, προκαλεί έλλειψη γείωσης και αστάθεια.
• Η λεπτή ή κυρίαρχη μορφή του Vāta είναι το Prāṇa, η ζωτική δύναμη, η πρωταρχική ενέργεια πίσω από όλα όσα κάνουμε. Το Prāṇa είναι υπεύθυνο για την οργανική μας ισορροπία, τις ορμονικές εκκρίσεις, την ανάπτυξη, την ίαση, τη δημιουργικότητα και την αναζωογόνηση. Είναι η κυρίαρχη δύναμη πίσω από όλες τις καταστάσεις και συνθήκες του σώματος και του νου.
• Η κύρια έδρα του Vāta στο πεπτικό σύστημα είναι το παχύ έντερο, όπου συσσωρεύεται με τη μορφή αερίων. Από εκεί μεταφέρεται μέσω του κυκλοφορικού συστήματος σε αδύναμα σημεία του σώματος, όπου προκαλεί διάφορες ασθένειες του Vāta, όπως αρθρίτιδα, απώλεια βάρους, αϋπνία, νοητική ανησυχία και διαταραχές του νευρικού συστήματος.

II. PITTA Doṣa – Η Αρχή της Πέψης ή της Θερμογένεσης

• Το Pitta σημαίνει «εκείνο που μαγειρεύει ή χωνεύει τα πράγματα». Αποτελείται από τα στοιχεία της φωτιάς και του νερού (με την ελαιώδη όψη των υγρών να παρέχει το καύσιμό του μέσα στο σώμα).
• Το Pitta είναι υπεύθυνο για τη μετατροπή της τροφής σε θερμότητα, ιστούς και άχρηστα υλικά. Κυβερνά την πέψη και τον μεταβολισμό από το κυτταρικό επίπεδο έως το επίπεδο των ιστών και του σώματος ως σύνολο. Οι κύριες σωματικές του διαταραχές είναι ο πυρετός, οι λοιμώξεις, οι φλεγμονές και οι αιμορραγίες.
• Σε νοητικό επίπεδο, το Pitta είναι υπεύθυνο για την αντίληψη, την κρίση και την αποφασιστικότητα, χαρίζοντας σαφήνεια και διάκριση στον νου. Συναισθηματικά, το Pitta δημιουργεί ορμή και πάθος, ενώ η κύρια του διαταραχή είναι ο θυμός, που αποτελεί τοξική συναισθηματική θερμότητα ή φωτιά.
• Η λεπτή ή κυρίαρχη μορφή του Pitta ονομάζεται Tejas, το οποίο προσφέρει θετική θερμότητα, ακτινοβολία και διορατικότητα. Το Tejas χαρίζει σεξουαλική ζωτικότητα, θάρρος και την ικανότητα να πολεμά κανείς τις ασθένειες και να αντιστέκεται στο κρύο.
• Η κύρια έδρα του Pitta στο σώμα είναι το λεπτό έντερο, όπου συσσωρεύεται με τη μορφή οξέος και θερμότητας. Από εκεί μεταφέρεται μέσω του κυκλοφορικού συστήματος σε αδύναμα σημεία του σώματος και προκαλεί διάφορες ασθένειες του Pitta, όπως έλκη, λοιμώξεις και φλεγμονές διαφόρων ειδών, ιδιαίτερα αιματολογικές διαταραχές.

III. KAPHA Doṣa – Η Αρχή της Συνοχής ή της Συγκόλλησης

• Το Kapha σημαίνει «εκείνο που συγκρατεί τα πράγματα μαζί». Αποτελείται από τα στοιχεία του νερού και της γης, που είναι οι καταστάσεις κίνησής του (νερό) και ανάπαυσής του (γη).
• Το Kapha είναι υπεύθυνο για τον σχηματισμό νέων ιστών, για την ενυδάτωση, τη θρέψη, τη λίπανση και την προστασία του σώματος από θερμότητα, άνεμο και φθορά. Το σώμα ως σύνολο αποτελείται κυρίως από Kapha(γη και νερό).
• Οι κύριες σωματικές διαταραχές του Kapha είναι οι συσσωρεύσεις βλέννας, νερού ή υπερβολική ανάπτυξη ιστών, ιδιαίτερα λίπους ή λιπώδους ιστού.
• Ψυχολογικά, το Kapha αποτελεί τη βάση του συναισθήματος και της συγκίνησης, της αγάπης και της φροντίδας. Χαρίζει σταθερότητα, γαλήνη και ικανοποίηση στον νου. Συναισθηματικά, η κύρια του διαταραχή είναι η προσκόλληση, που προκύπτει από υπερβολική βαρύτητα (γη και νερό) στον νου.
• Η λεπτή ή κυρίαρχη μορφή του Kapha ονομάζεται Ojas, η ουσία όλων των σωματικών ιστών. Το Ojas είναι υπεύθυνο για την αντίσταση στις ασθένειες, την αντοχή, τη δύναμη, την υπομονή, τη γονιμότητα και τη μακροζωία. Το Ojas προσφέρει το θεμέλιο για καλή υγεία, συναισθηματική ευτυχία και ειρήνη του νου.
• Η κύρια έδρα του Kapha στο σώμα είναι το στομάχι, όπου συσσωρεύεται με τη μορφή βλέννας ή φλέγματος. Από εκεί μεταφέρεται μέσω του κυκλοφορικού συστήματος σε αδύναμα σημεία του σώματος και προκαλεί διάφορες ασθένειες του Kapha, όπως άσθμα, διαβήτη, οίδημα, καρδιακές παθήσεις και παχυσαρκία.

VATA TYPES

Τα άτομα με κυριαρχία Vāta έχουν «αιθέρια» φυσικά χαρακτηριστικά, με λεπτό σωματότυπο, χαμηλό σωματικό βάρος, μικρή αντίσταση στις ασθένειες και έλλειψη ανάπτυξης ιστών. Συχνά υπερβάλλουν στις δραστηριότητές τους και καταλήγουν σε καταστάσεις εξάντλησης ή αδυναμίας. Είναι ευαίσθητα στον άνεμο, το κρύο και την ξηρότητα ως περιβαλλοντικούς παράγοντες, ενώ αισθάνονται καλύτερα σε συνθήκες ζεστασιάς, υγρασίας, ανάπαυσης και υποστηρικτικής φροντίδας.

Ψυχολογικά, τα Vāta άτομα είναι ανήσυχα, δραστήρια, νευρικά και δημιουργικά, με πολλά ταλέντα. Συχνά είναι υπερευαίσθητα και μπορεί να είναι κάπως εύθραυστα.

PITTA TYPES

Τα άτομα με κυριαρχία Pitta έχουν «πύρινα» φυσικά χαρακτηριστικά, με μέτριο σωματότυπο, μέτριο σωματικό βάρος, ισχυρή όρεξη, ερυθρή επιδερμίδα, καλή κυκλοφορία και ζεστά άκρα. Τείνουν να υπερθερμαίνονται εύκολα και συχνά προσβάλλονται γρήγορα από διάφορες λοιμώξεις. Είναι ευαίσθητα στη θερμότητα και το φως ως περιβαλλοντικούς παράγοντες, ενώ αισθάνονται καλύτερα σε συνθήκες δροσιάς και ηρεμίας.

Ψυχολογικά, τα Pitta άτομα είναι αποφασιστικά, ευφυή, με κίνητρο και δυναμισμό. Είναι άτομα που επιτυγχάνουν τους στόχους τους στη ζωή, αλλά συχνά συναντούν συγκρούσεις λόγω της έντονης φύσης τους.

KAPHA TYPES

Τα άτομα με κυριαρχία Kapha έχουν «υδάτινα» φυσικά χαρακτηριστικά, με γεροδεμένο σωματότυπο, στιβαρή κατασκευή και καλή ανάπτυξη ιστών. Δεν αγαπούν την κίνηση και συσσωρεύουν εύκολα βάρος, νερό ή βλέννα λόγω του αργού μεταβολισμού τους. Είναι ευαίσθητα στο κρύο, την υγρασία και τον στάσιμο αέρα ως περιβαλλοντικούς παράγοντες, ενώ αισθάνονται καλύτερα σε συνθήκες ζεστασιάς, ξηρότητας και αυξημένης δραστηριότητας.

Ψυχολογικά, τα Kapha άτομα είναι συναισθηματικά, φροντιστικά, σταθερά και συντηρητικά. Δίνουν αξία στα συναισθήματά τους, αλλά προσκολλώνται εύκολα.